کد مطلب:252493 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:189
گوشه هایی از کلام گهربار امام هادی
كتابهای تاریخ و سیره مجموعه كلام گهربار امام هادی را گرد آورده كه گوشه هائی از آن را یادآور می شویم زیرا عنوان فوق نیازمند به تطویل و تفسیر فراوان بوده و نیازمند چندین جلد كتاب خواهد بود تا بتوان به بیان حقایق آن پرداخت و كوشش و تلاش ما نیز هر قدر زیاد باشد توان توجیه همه ی آن را نخواهیم داشت اما مع الوصف به مصداق شعر:
گرچه نتوان آب دریا را كشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
هر چند كه ظرف وجود ما گنجایش همه حقایق و سخنان امام را ندارد اما به اقتضای حال می بایست از آن محظوظ و بهره ور گردید.
حرانی در كتاب خود به نام تحف العقول می گوید: یكی از بیاناتی را كه امام هادی می فرماید: در مورد مؤمن خلافكار است: اذا خالف المؤمن ما امر به ممن آمنه لم یامن ان تصیبه عقوبه الخلاف:
هر گاه مؤمن خلاف دستور كسی كه او را در امان داشته انجام دهد از اینكه به كیفر آن خلافكاری دچار شود در امان نخواهد بود. به دیگر سخن هرگاه مؤمنی مورد اعتماد و امانت كسی واقع شد و بعد
[ صفحه 191]
دست خود را به خلاف آلوده كرد و از گرفتار شدن به عقوبت و عذاب در امان نخواهد شد و می فرماید:
الشاكر اسعد بالشكر منه بالنعمه التی اوجبت الشكر، لان النعم متاع و الشكر نعم و عقبی: شكرگزار نسبت به شكر سعادتمندتر است از آن نعمتی كه سبب چنین شكری شده است، زیرا نعمت، كالای دنیایی است و شكر نعمت، دنیا و آخرت است یعنی سعادت و توفیقی كه از راه شكر و سپاسگزاری بدست می آید برتر و مهم تر از سعادت و رضایتی است كه فقط از راه نعمت دنیا بدست می آید زیرا نعمت امری است مادی ولی شكر امری است معنوی كه دو اثر دارد یكی اثر دنیوی و دیگر اثر اخروی.
یوسف بن حاتم شافعی در كتاب خود، الدرالنظیم می گوید: از سخنان امام هادی است كه می فرماید: من سال فوق قدر حقه اولی بالحرمان هر كس بیش از ارزش خود كه میزان حق اوست بخواهد، به محرومیت و ناكامی شایسته تر است.
می فرماید: الحلم یملك نفسك و یكظم غیظك مع القدره:
بردباری و صبر مهار نفست را مالك می شود و خشمت را با وجودی كه قدرت بر اجرای آن داری فرومی نشاند. (بردباری نفست را كنترل و خشمت را نابود می كند) امام در مورد معیار ارزشها در جامعه بیمار می فرماید: الناس فی الدنیا بالمال و فی الاخره بالاعمال: ارزش مردمان در دنیا و در جامعه بیمار، بستگی مستقیم با چگونگی ثروت آنان دارد ولی به روز واپسین منش و ارزش مستقیما با كردار و عمل گذشته رابطه دارد و می فرماید: شر الرزیه سوء الخلق بدترین مصیبت و بدبختی
[ صفحه 192]
بد اخلاقی و كج رفتاری است. و می فرماید: المراء یفسد الصداقه القدیمه و یحل العقده الوثیقه و اقل ما فیه ان تكون فیه المغالبه، و المغالبه اس اسباب القطیعه مجادله و سخت گیری در روابط با دوستان، دوستی را به خطر می اندازد و گره های بسته آشنایی را می گشاید و كمتر اثری كه از آن می ماند پیروزی یكی بر دیگری است و این پیروزی و غلبه در رفاقت سرانجام منجر به پاره شدن رشته محبت و دوستی است.
و می فرماید: الحسد ما حق الحسنات و الزهو جالب المقت حسد نیكی ها و حسنات را بر باد داده و نابود می كند و تظاهر و خودستائی موجب خشم و كینه می شود.
و می فرماید: البخل اذم الاخلاق و الطمع سجیة سیئة:
بخل ناستوده ترین اخلاق و طمع و آز از ارزشهای منفی اخلاقی است و می فرماید: العقوق یعقب القلة و یودی الی الذلة: نافرمانی از پدر و مادر به دنبال خود كمبود و نارسائی دارد و بالاخره منتهی به ذلت و بدبختی خواهد شد و می فرماید: السهرا لذ للمنام و الجوع یزید فی طیب الطعام: بیداری خواب را لذت بخش تر می كند و گرسنگی گوارائی و خوشمزه گی غذا را می افزاید.
و می فرماید: الهزء فكاهة السفهاء و صناعة الجهال: ریشخند و مسخرگی شیوه اراذل و اوباش و جاهلان است.
و می فرماید: من رضی عن نفسه كثر الساخطون علیه. كسی كه به عقیده خودپسندی گرفتار شود به یقین آمار عیب جویان او فراوان شود.
كتاب نزهه الناظر به مدارك و اسناد خود از قول امام هادی می گوید كه حضرت می فرمود: خیر من الخیر فاعله و اجمل من الجمیل
[ صفحه 193]
قائله و ارجح من العلم عامله: بهتر از خوبی، كننده كار خوب است و زیباتر از زیبا گوینده سخن زیباست و بالاتر از دانش عمل كننده به آن دانش است. و می فرماید: من جمع لك وده و رایه فاجمع له طاعتك: كسی كه تا آخرین مرحله انسانیت به تو محبت نمود و دریغی نداشت و اندیشه های نوینی به تو تقدیم داشت بر تو ضروری است كه فرمانش را ببری.
و می فرماید: من هانت علیه نفسه فلا تامن شره: هر كس قدر و ارزش خود را نداند از شر او آسوده مباش.
و می فرماید: الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر آخرون: دنیا به سان بازاری است كه گروهی در آن آمدند و بهره گرفتند، خوب فروختند، درست خریدند و گروهی آمدند و آنچه از سرمایه و اندوخته داشتند یكجا باختند و با پشیمانی و ندامت ره پیش گرفتند و برفتند، و بمردند.
و می فرماید: المصیبه للصابر واحده و للجازع اثنتان: مصیبت برای اشخاص مقاوم تنها یك مصیبت است ولی برای خودباختگان و ناله كنندگان دو مصیبت می گردد:
1- خود مصیبت
2- جزع و ناله
و می فرماید: اذكر مصرعك بین اهلك فلا طبیب یمنعك و لا حبیب ینفعك: به یاد داشته باشید كه فرو افتادن و مردن در میان اعضای خانواده و فامیل به زودی فرا می رسد كه در آن لحظه نه پزشكی است كه تو را از ناسازگاری منع نماید و نه دوستی است كه در لحظه سقوط تو را بازو گیرد.
[ صفحه 194]
و می فرماید: الحكمة لا تجتمع فی الطباع الفاسده: حكمت و اندیشه های علمی، گوارای وجود انسانهائی كه روح پاكی و انسانی را از دست داده اند، نمی گردد و در سرشتهای ناپاك هیچ اثر مثبتی به جا نمی گذارد.
و می فرماید: ایاك و الحسد فانه یبین فیك و لا یعمل فی عدوك: از حسادت دوری كن زیرا حسادت آنچه در وجود توست آشكار می كند و هیچگونه تأثیری در دشمن تو نخواهد داشت.
و می فرماید: «لا تطلب الصفاء ممن كدرت علیه و لا الوفاء ممن غدرت به ولا النصح ممن عرفت سوء ظنك الیه فانما قلب غیرك كقلبك له: از كسی كه او را كدر و ناراحت كرده ای امید صفا و پاكی نداشته باش و به آن كس كه خیانت ورزیده ای انتظار وفا مدار و از كسی كه به او بدگمان شده ای انتظار خلوص و یك رنگی نداشته باش زیرا نیت قلبی و آنچه كه قلب تو نسبت به اوست همان در قلب او نسبت به تو می باشد و می فرماید: ان الله جعل الدنیا دار بلوی و الاخره دار عقبی جعل بلوی الدنیا لثواب الاخره سببا» و ثواب الاخره من بلوی الدنیا عوضا: خداوند دنیا را خانه ی آزمایش و آخرت را خانه ی جاوید و پایدار ساخته است و بلا و مصیبت دنیا را وسیله ثواب آخرت نموده و پاداش آخرت را جبران و عوض بلای دنیا قرار داده.
و می فرماید: نوم العاقل افضل من سهر الجاهل: ارزش خواب عاقل بیشتر از بیداری نادان است و می فرماید: من اتقی الله یتقی و من اطاع الله یطاع، من اطاع الخالق لم یبال سخط المخلوقین و من اسخط الخالق فلییقن ان یحل به سخط المخلوقین:
[ صفحه 195]
هر كس از خدا بپرهیزد از او بپرهیزند (از او حساب خواهند برد) و هر كس خدا را اطاعت كند از او اطاعت كنند، و هر كس مطیع فرمان خدا باشد ترسی از خشم مخلوق ندارد و هر كس كاری كند كه خدا را به خشم آرد باید یقین كند كه به خشم مخلوق دچار می شود.
و می فرماید: اتقوا فراسه المؤمن فانه ینظر بنور الله: از هشیاری و آگاهی مؤمن بترسید زیرا او با بینش و نور الهی می نگرد. مسعودی در كتاب خود مروج الذهب از قول ابن الفرج نقل می كند كه وی از ابودعامة حدیثی روایت می كند بدین مضمون كه امام هادی به ترتیب از پدران خود تا رسول خدا (ص) شنیده كه می فرماید:
رسول خدا (ص) به علی (ع) فرمود بنویس، علی عرض می كند چه بنویسم، پیامبر می فرماید بنویس بسم الله الرحمن الرحیم الایمان ما و قرفی القلوب و صدقته الاعمال، و الاسلام ما جری علی اللسان و حلت به المناكح: به نام خداوند بخشنده و مهربان. ایمان ریشه در قلب دارد و در دلها جای می گیرد و اعمال آن را تصدیق و تائید می كند و اسلام بر زبان جاری می شود و بوسیله آن زنها با عقد نكاح حلال می شوند.
به عبارت دیگر ایمان و اسلام دو چیز متفاوتند: ایمان در قلب استوار است و رفتار انسان آن را به ثبوت می رساند. و اسلام لفظی است كه بر زبان جریان دارد و فقط بوسیله اظهار آن ازدواج و بعضی امور تحقق می یابد.
[ صفحه 197]
گرچه نتوان آب دریا را كشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
هر چند كه ظرف وجود ما گنجایش همه حقایق و سخنان امام را ندارد اما به اقتضای حال می بایست از آن محظوظ و بهره ور گردید.
حرانی در كتاب خود به نام تحف العقول می گوید: یكی از بیاناتی را كه امام هادی می فرماید: در مورد مؤمن خلافكار است: اذا خالف المؤمن ما امر به ممن آمنه لم یامن ان تصیبه عقوبه الخلاف:
هر گاه مؤمن خلاف دستور كسی كه او را در امان داشته انجام دهد از اینكه به كیفر آن خلافكاری دچار شود در امان نخواهد بود. به دیگر سخن هرگاه مؤمنی مورد اعتماد و امانت كسی واقع شد و بعد
[ صفحه 191]
دست خود را به خلاف آلوده كرد و از گرفتار شدن به عقوبت و عذاب در امان نخواهد شد و می فرماید:
الشاكر اسعد بالشكر منه بالنعمه التی اوجبت الشكر، لان النعم متاع و الشكر نعم و عقبی: شكرگزار نسبت به شكر سعادتمندتر است از آن نعمتی كه سبب چنین شكری شده است، زیرا نعمت، كالای دنیایی است و شكر نعمت، دنیا و آخرت است یعنی سعادت و توفیقی كه از راه شكر و سپاسگزاری بدست می آید برتر و مهم تر از سعادت و رضایتی است كه فقط از راه نعمت دنیا بدست می آید زیرا نعمت امری است مادی ولی شكر امری است معنوی كه دو اثر دارد یكی اثر دنیوی و دیگر اثر اخروی.
یوسف بن حاتم شافعی در كتاب خود، الدرالنظیم می گوید: از سخنان امام هادی است كه می فرماید: من سال فوق قدر حقه اولی بالحرمان هر كس بیش از ارزش خود كه میزان حق اوست بخواهد، به محرومیت و ناكامی شایسته تر است.
می فرماید: الحلم یملك نفسك و یكظم غیظك مع القدره:
بردباری و صبر مهار نفست را مالك می شود و خشمت را با وجودی كه قدرت بر اجرای آن داری فرومی نشاند. (بردباری نفست را كنترل و خشمت را نابود می كند) امام در مورد معیار ارزشها در جامعه بیمار می فرماید: الناس فی الدنیا بالمال و فی الاخره بالاعمال: ارزش مردمان در دنیا و در جامعه بیمار، بستگی مستقیم با چگونگی ثروت آنان دارد ولی به روز واپسین منش و ارزش مستقیما با كردار و عمل گذشته رابطه دارد و می فرماید: شر الرزیه سوء الخلق بدترین مصیبت و بدبختی
[ صفحه 192]
بد اخلاقی و كج رفتاری است. و می فرماید: المراء یفسد الصداقه القدیمه و یحل العقده الوثیقه و اقل ما فیه ان تكون فیه المغالبه، و المغالبه اس اسباب القطیعه مجادله و سخت گیری در روابط با دوستان، دوستی را به خطر می اندازد و گره های بسته آشنایی را می گشاید و كمتر اثری كه از آن می ماند پیروزی یكی بر دیگری است و این پیروزی و غلبه در رفاقت سرانجام منجر به پاره شدن رشته محبت و دوستی است.
و می فرماید: الحسد ما حق الحسنات و الزهو جالب المقت حسد نیكی ها و حسنات را بر باد داده و نابود می كند و تظاهر و خودستائی موجب خشم و كینه می شود.
و می فرماید: البخل اذم الاخلاق و الطمع سجیة سیئة:
بخل ناستوده ترین اخلاق و طمع و آز از ارزشهای منفی اخلاقی است و می فرماید: العقوق یعقب القلة و یودی الی الذلة: نافرمانی از پدر و مادر به دنبال خود كمبود و نارسائی دارد و بالاخره منتهی به ذلت و بدبختی خواهد شد و می فرماید: السهرا لذ للمنام و الجوع یزید فی طیب الطعام: بیداری خواب را لذت بخش تر می كند و گرسنگی گوارائی و خوشمزه گی غذا را می افزاید.
و می فرماید: الهزء فكاهة السفهاء و صناعة الجهال: ریشخند و مسخرگی شیوه اراذل و اوباش و جاهلان است.
و می فرماید: من رضی عن نفسه كثر الساخطون علیه. كسی كه به عقیده خودپسندی گرفتار شود به یقین آمار عیب جویان او فراوان شود.
كتاب نزهه الناظر به مدارك و اسناد خود از قول امام هادی می گوید كه حضرت می فرمود: خیر من الخیر فاعله و اجمل من الجمیل
[ صفحه 193]
قائله و ارجح من العلم عامله: بهتر از خوبی، كننده كار خوب است و زیباتر از زیبا گوینده سخن زیباست و بالاتر از دانش عمل كننده به آن دانش است. و می فرماید: من جمع لك وده و رایه فاجمع له طاعتك: كسی كه تا آخرین مرحله انسانیت به تو محبت نمود و دریغی نداشت و اندیشه های نوینی به تو تقدیم داشت بر تو ضروری است كه فرمانش را ببری.
و می فرماید: من هانت علیه نفسه فلا تامن شره: هر كس قدر و ارزش خود را نداند از شر او آسوده مباش.
و می فرماید: الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر آخرون: دنیا به سان بازاری است كه گروهی در آن آمدند و بهره گرفتند، خوب فروختند، درست خریدند و گروهی آمدند و آنچه از سرمایه و اندوخته داشتند یكجا باختند و با پشیمانی و ندامت ره پیش گرفتند و برفتند، و بمردند.
و می فرماید: المصیبه للصابر واحده و للجازع اثنتان: مصیبت برای اشخاص مقاوم تنها یك مصیبت است ولی برای خودباختگان و ناله كنندگان دو مصیبت می گردد:
1- خود مصیبت
2- جزع و ناله
و می فرماید: اذكر مصرعك بین اهلك فلا طبیب یمنعك و لا حبیب ینفعك: به یاد داشته باشید كه فرو افتادن و مردن در میان اعضای خانواده و فامیل به زودی فرا می رسد كه در آن لحظه نه پزشكی است كه تو را از ناسازگاری منع نماید و نه دوستی است كه در لحظه سقوط تو را بازو گیرد.
[ صفحه 194]
و می فرماید: الحكمة لا تجتمع فی الطباع الفاسده: حكمت و اندیشه های علمی، گوارای وجود انسانهائی كه روح پاكی و انسانی را از دست داده اند، نمی گردد و در سرشتهای ناپاك هیچ اثر مثبتی به جا نمی گذارد.
و می فرماید: ایاك و الحسد فانه یبین فیك و لا یعمل فی عدوك: از حسادت دوری كن زیرا حسادت آنچه در وجود توست آشكار می كند و هیچگونه تأثیری در دشمن تو نخواهد داشت.
و می فرماید: «لا تطلب الصفاء ممن كدرت علیه و لا الوفاء ممن غدرت به ولا النصح ممن عرفت سوء ظنك الیه فانما قلب غیرك كقلبك له: از كسی كه او را كدر و ناراحت كرده ای امید صفا و پاكی نداشته باش و به آن كس كه خیانت ورزیده ای انتظار وفا مدار و از كسی كه به او بدگمان شده ای انتظار خلوص و یك رنگی نداشته باش زیرا نیت قلبی و آنچه كه قلب تو نسبت به اوست همان در قلب او نسبت به تو می باشد و می فرماید: ان الله جعل الدنیا دار بلوی و الاخره دار عقبی جعل بلوی الدنیا لثواب الاخره سببا» و ثواب الاخره من بلوی الدنیا عوضا: خداوند دنیا را خانه ی آزمایش و آخرت را خانه ی جاوید و پایدار ساخته است و بلا و مصیبت دنیا را وسیله ثواب آخرت نموده و پاداش آخرت را جبران و عوض بلای دنیا قرار داده.
و می فرماید: نوم العاقل افضل من سهر الجاهل: ارزش خواب عاقل بیشتر از بیداری نادان است و می فرماید: من اتقی الله یتقی و من اطاع الله یطاع، من اطاع الخالق لم یبال سخط المخلوقین و من اسخط الخالق فلییقن ان یحل به سخط المخلوقین:
[ صفحه 195]
هر كس از خدا بپرهیزد از او بپرهیزند (از او حساب خواهند برد) و هر كس خدا را اطاعت كند از او اطاعت كنند، و هر كس مطیع فرمان خدا باشد ترسی از خشم مخلوق ندارد و هر كس كاری كند كه خدا را به خشم آرد باید یقین كند كه به خشم مخلوق دچار می شود.
و می فرماید: اتقوا فراسه المؤمن فانه ینظر بنور الله: از هشیاری و آگاهی مؤمن بترسید زیرا او با بینش و نور الهی می نگرد. مسعودی در كتاب خود مروج الذهب از قول ابن الفرج نقل می كند كه وی از ابودعامة حدیثی روایت می كند بدین مضمون كه امام هادی به ترتیب از پدران خود تا رسول خدا (ص) شنیده كه می فرماید:
رسول خدا (ص) به علی (ع) فرمود بنویس، علی عرض می كند چه بنویسم، پیامبر می فرماید بنویس بسم الله الرحمن الرحیم الایمان ما و قرفی القلوب و صدقته الاعمال، و الاسلام ما جری علی اللسان و حلت به المناكح: به نام خداوند بخشنده و مهربان. ایمان ریشه در قلب دارد و در دلها جای می گیرد و اعمال آن را تصدیق و تائید می كند و اسلام بر زبان جاری می شود و بوسیله آن زنها با عقد نكاح حلال می شوند.
به عبارت دیگر ایمان و اسلام دو چیز متفاوتند: ایمان در قلب استوار است و رفتار انسان آن را به ثبوت می رساند. و اسلام لفظی است كه بر زبان جریان دارد و فقط بوسیله اظهار آن ازدواج و بعضی امور تحقق می یابد.
[ صفحه 197]